خاستگاه اندیشه مقاومت در ایران

در این پژوهش با استفاده از روش و مدل نظری توماس اسپریگنز در چهارچوب جامعه­شناسی شناخت، خاستگاه اندیشه مقاومت و نحوه­ی پدیدار شدن و نهادینه شدن آن در ذهنیت جامعه ایرانی بررسی شده است. بدین ترتیب، پژوهش حاضر، درصدد پاسخگویی به این سؤال اساسی است که چه عواملی در شکل­گیری، تکوین و نهادینه شدن اندیشه مقاومت در ایران نقش مؤثری داشته­اند؟ رویکرد محققان توصیفی ـ تحلیلی بوده و برای تحلیل داده­ها از نظریه بحران اسپریگنز، استفاده شده است. یافته­های پژوهش نشان می­دهد که جامعه ایرانی همواره با استبداد، دخالت روزافزون قدرت­های بزرگ و نقض استقلال ملی خود توسط بیگانگان مواجهه بوده است. نخبگان، روشنفکران (مذهبی و غیرمذهبی) در پاسخ به استبداد و بحران استقلال، بومی­گرایی را به‌عنوان تجلی اندیشه مقامت پیشنهاد دادند؛ روحانیون، بومی­گرایی در چهارچوب اسلام سیاسی و ملی­گرایان، بومی­گرایی را در چهارچوب ناسیونالیسم ایرانی به‌عنوان نظم مطلوب سیاسی ترسیم کردند. «مقاومت» در برابر استبداد و سلطه‌طلبی قدرت­های بزرگ نقطه اشتراک هر دو گفتمان بومی­گرایی به شمار می­رود. درنهایت، این دو گفتمان با رهبری و هدایت مصلح بزرگ انقلابی و اسلامی، حضرت امام خمینی (ره) در قالب و ظرف مذهب شیعه به سازگاری نسبی رسیدند و ناسیونالیسم ایرانی ذیل الگوی اسلام سیاسی برگرفته از انقلاب اسلامی ایران قرار گرفت و در ارتباط با آن معنا و مفهوم­پردازی شده است. ازاین‌رو، اندیشه مقاومت پدیده­ای تاریخی، موقعیت­مند و زمینه­مند است و پدیدار شدن اندیشه مقاومت در جامعه ایرانی را می­توان حاصل برخورد اندیشه و واقعیت و رابطه دیالکتیکی و اثرگذاری متقابل آن­ها دانست.